Vị trí địa lý
Vịnh Hạ Long nằm ở phía Đông Bắc Việt Nam thuộc địa phận tỉnh Quảng Ninh, cách thủ đô Hà Nội 165km. Vịnh Hạ Long có diện tích 1.553km2, bao gồm 1.969 hòn đảo (trong đó 980 hòn đảo đã có tên). Phía Bắc và Tây Bắc kéo dài từ thị xã Quảng Yên, qua thành phố Hạ Long, thành phố Cẩm Phả đến hết phần biển đảo huyện Vân Đồn; phía Đông Nam và phía Nam giáp bờ Tây vịnh Bắc Bộ, phía Tây Nam giáp đảo Cát Bà (Hải Phòng).
Khu DSTG được UNESCO công nhận có diện tích 434km2, bao gồm 775 hòn đảo, trong đó có 411 hòn đảo đã được đặt tên. Đây là nơi tập trung rất nhiều đảo đá, hang động và bãi tắm đẹp nổi tiếng, được giới hạn bởi ba điểm: đảo Đầu Gỗ (phía Tây), đảo Đầu Bê (phía Nam), đảo Cống Tây (phía Đông).
Nguồn gốc tên gọi
Hạ Long có nghĩa là “Rồng xuống”. Từ trước thế kỷ XIX, tên vịnh Hạ Long chưa được ghi chép trong thư tịch cổ nước ta, vùng biển này chỉ được biết đến với những tên gọi: Lục Châu, Lục Thủy, An Bang, An Quảng, Hải Đông, Hoa Phong, Nghiêu Phong …. Mãi đến cuối thế kỷ XIX, tên vịnh Hạ Long mới xuất hiện trên bản đồ hàng hải của Pháp vẽ về vịnh Bắc Bộ và trên một số bài bằng chữ tiếng Pháp, chữ tiếng Việt.
Trên tờ “tin tức Hải Phòng” xuất bản bằng tiếng Pháp đã đưa tin: “Rồng xuất hiện trên vịnh Hạ Long”. Câu chuyện được tóm tắt như sau: Năm 1898, viên thiếu úy Lagơrêdin, thuyền trưởng tàu Avalăngsơ đã gặp một đôi rắn biển khổng lồ 3 lần trên vịnh Hạ Long. Không chỉ viên thiếu úy mà có rất nhiều thủy thủ khác trên tàu cùng chứng kiến. Người Châu Âu liên tưởng con vật này giống con Rồng trong trí tưởng tượng của người Châu Á. Phải chăng chính sự xuất hiện con vật lạ được mệnh danh là Rồng mà vùng biển này được mang tên là vịnh Hạ Long? (Theo sách Văn hóa nghệ thuật Quảng Ninh, từ một góc nhìn, Quảng Ninh, 2002).
Tuy nhiên, trong tiềm thức của những người dân vùng Đông Bắc, tên Hạ Long được bắt nguồn với câu chuyện về đàn Rồng xuống giúp dân Việt đánh giặc ngoại xâm:
“Ngày xưa, khi người Việt mới lập nước, trong một lần nước Việt bị giặc ngoại xâm, trời sai Rồng mẹ mang theo một đàn Rồng con xuống giúp người Việt đánh giặc. Khi thuyền giặc từ biển cả ào ạt tấn công vào bờ thì đàn Rồng cũng hạ giới. Đàn Rồng lập tức phun ra vô số châu ngọc, những châu ngọc ấy thoắt biến thành muôn vàn đảo đá sừng sững, liên kết lại như bức tường thành vững chãi, bất ngờ chặn bước tiến quân giặc. Thuyền giặc đang lao nhanh bị chặn lại đột ngột đâm vào các đảo đá, đâm vào nhau vỡ tan tành. Sau khi giặc tan, Rồng mẹ và Rồng con không trở về trời, mà ở lại hạ giới – nơi vừa diễn ra trận chiến đấu. Chỗ Rồng mẹ xuống là Hạ Long, nơi Rồng con xuống là Bái Tử Long. Đuôi của đàn Rồng quẫy lên trắng xóa là Long Vĩ ( tức bán đảo Trà Cổ ngày nay)”.
Câu chuyện dân gian gắn liền với quan niệm về nguồn gốc của dân tộc Việt là “Con Rồng, cháu Tiên”. Rồng,Tiên chính là sức mạnh truyền thống của dân tộc đã được biểu tượng hoá và có lẽ người đặt cho vùng biển đảo cái tên thơ mộng ấy không ai khác ngoài dân gian nơi đây. Ngày nay, nhiều đảo núi trong Vịnh Hạ Long vẫn mang tên Rồng như: Đầu Rồng, Mắt Rồng, Hòn Rồng, Cái Rồng, ngoài xa có đảo Long Châu, đảo Bạch Long Vĩ.
Điều kiện tự nhiên
* Địa hình
Địa hình đáy biển vịnh Hạ Long tương đối bằng phẳng với độ sâu trung bình 5 – 10m, một số luồng lạch có độ sâu trung bình từ 15-29m, như: vùng trũng Cửa Lục sâu 20m, lạch Thẻ Vàng sâu 22-27m, các lạch có độ sâu trung bình 9-10m.
* Khí hậu
Vịnh Hạ Long có khí hậu nhiệt đới, nóng ẩm, chia làm 2 mùa chính và 2 mùa chuyển tiếp: Mùa đông từ tháng 11 đến tháng 3 năm sau. Mùa hè từ tháng 5 đến tháng 9. Hai mùa chuyển tiếp: mùa xuân vào tháng 4 và mùa thu vào tháng 10, khí hậu mát mẻ, ôn hòa. Mùa hè có nhiệt độ trung bình 26oC – 27oC. Mùa đông có nhiệt độ trung bình 15oC – 20oC. Nhiệt độ trung bình năm 18oC – 19oC.
* Thủy văn
Vịnh Hạ Long có lượng mưa trung bình năm từ 2.000mm – 2.200mm.
Độ mặn của nước biển chia làm hai mùa tương ứng: mùa mưa đạt 21-22‰, mùa khô đạt 32 – 33‰. Do có một hệ thống đảo phía ngoài che chắn nên sóng ở vịnh Hạ Long tương đối nhỏ. Vịnh Hạ Long có chế độ nhật triều thuần nhất với độ lớn từ 3,5m – 4m, triều thấp vào các tháng 3,4,8 và 9, triều cao vào các tháng 1,6,7 và 12.